Kleinere gemeenten, zoals Brummen, hebben steeds meer moeite om hun inwoners goed te blijven helpen. Dit komt doordat er steeds meer taken bij komen, zoals woningbouw, klimaatmaatregelen, opvang van asielzoekers en de overgang naar duurzame energie. Tegelijkertijd krijgen gemeenten verhoudingsgewijs steeds minder geld van het Rijk. Vooral in de zorg stijgen de kosten en is er steeds meer hulp nodig.

Kleinere gemeenten hebben daarnaast ook een kleine organisatie. Veel functies worden door maar één persoon ingevuld. Dat maakt de dienstverlening kwetsbaar. Als zo’n medewerker vertrekt, verdwijnt ook meteen zijn of haar kennis en ervaring.

Daar komt bij dat het salaris bij kleine gemeenten lager is dan bij grote gemeenten, voor hetzelfde werk. In tijden van personeelstekort kiezen werknemers daarom sneller voor een grotere gemeente. Dit maakt het nog moeilijker om de kwaliteit en continuïteit van de dienstverlening in Brummen te behouden.

De gemeenteraad vroeg eind 2023 aan het college om te onderzoeken hoe de gemeente zich in de toekomst het best kan besturen. Het doel is om tenminste de huidige dienstverlening en voorzieningen voor de inwoners te behouden. Namens het college heeft de waarnemend burgemeester zich over deze opdracht ontfermd.

In het verkennend onderzoek in 2024 zijn in opdracht van de gemeenteraad 5 scenario’s onderzocht. Dit zijn (in willekeurige volgorde):

• Strategisch samenwerken met een beperkt aantal partners
  De gemeente blijft bestuurlijk en ambtelijk zelfstandig. We werken wel samen en maken gezamenlijke keuzes met één of meer (buur)gemeenten. Of eventueel in regionaal verband.
• Combinatie van een regie-organisatie met een centrumgemeente
  De gemeente Brummen blijft bestuurlijk zelfstandig maar houdt zelf een kleine(re) organisatie. Bepaalde zaken/taken laat Brummen uitvoeren door een andere gemeente. Bijvoorbeeld uitkeringen, onderhoud buitenruimte en verstrekken van documenten.
• Ambtelijke fusie met één of meerdere gemeenten
  De gemeente Brummen blijft bestuurlijk zelfstandig, maar de ambtelijke organisatie wordt samengevoegd met die van één of meer andere gemeenten. Deze nieuwe organisatie werkt voor meerdere gemeentebesturen. De gemeente blijft medeverantwoordelijk voor deze organisatie en behoudt in dit scenario slechts een kleine ambtelijke organisatie voor de ondersteuning van het bestuur.
• Een nieuwe gemeente vormen door herindeling 
  Het vormen van een nieuwe gemeente door herindeling met één gemeente, met meerdere gemeenten dan wel de gemeente Brummen opdelen over meerdere gemeenten. Dit betekent dat de bestuurlijke zelfstandigheid van Brummen wordt opgeheven en dat Brummen zowel ambtelijk als bestuurlijk opgaat in een nieuwe situatie.
• Zelfstandig blijven 
  Brummen blijft bestuurlijk en ambtelijk zelfstandig en gaat door op de huidige voet. Dit met blijvende aandacht voor de verdere ontwikkeling van de organisatie en versterking van de bestuurskracht. 

De provincie Gelderland streeft naar sterke Gelderse gemeenten. Dit met als doel dat gemeenten in staat zijn hun inwoners goed te kunnen helpen. En omdat sterke gemeenten nodig zijn om lokale, regionale en provinciale doelen te bereiken. De provincie heeft waardering voor de kritische vragen die de gemeenteraad stelt over de bestuurlijke toekomst. Om op deze vragen een goed antwoord te krijgen is gedegen onderzoek nodig. 

De provincie helpt de gemeente door financieel bij te dragen aan dit onderzoek. De provincie heeft geen voorkeur voor de uitkomst. Dit is aan de gemeente zelf. Wel vindt de provincie het belangrijk dat het onderzoek zorgvuldig plaatsvindt. Om die reden draagt de provincie ook bij aan het onderzoek dat Brummen nu samen met Rheden en Zutphen is gestart. 

Vanaf het begin heeft waarnemend burgemeester Van Rumund een projectteam samengesteld. Dit team wordt geleid door een ervaren externe projectleider André van Nijkerken.

Voor fase 1 van het onderzoek (het bepalen van het voorkeursscenario) is een Plan van Aanpak gemaakt, met een communicatie- en participatieplan. Beide plannen zijn goedgekeurd door het gemeentebestuur. Bij het onderzoek speelde het onafhankelijke bureau Moventem een belangrijke rol. Moventem verzamelt feitelijke informatie en beheert het inwonerspanel Brummen Spreekt, waarmee ook de mening van inwoners en ondernemers wordt meegenomen.

Bij het vervolgonderzoek naar een mogelijke samenwerking met Rheden of Zutphen wordt dezelfde werkwijze gebruikt. Ook hiervoor is een Plan van Aanpak met communicatie- en participatieplan opgesteld (juli 2025). De projectleider van Brummen werkt samen met de projectleiders van Rheden en Zutphen, ondersteund door Moventem.

Het doel is een feitelijk onderzoeksrapport. Dit rapport wordt in december 2025 gepresenteerd en dient als basis voor de besluitvorming door de gemeenteraden van Brummen, Rheden en Zutphen in januari 2026.

Het onderzoek naar de bestuurlijke toekomst van onze gemeente gebeurt in opdracht van de gemeenteraad. De raad bepaalt de regels en de kaders waarbinnen het onderzoek plaatsvindt. Ook als het gaat om bijvoorbeeld participatie, planning en besluitvormingsproces. Het uiteindelijke besluit over wel of niet samengaan en met wie, wordt ook door de raad/raden genomen. Dit als hoogste gemeentelijk orgaan.

Het verkennend onderzoek naar de bestuurlijke toekomst heeft een uitgebreid en gedegen onderzoeksrapport opgeleverd. In totaal zijn er in het najaar van 2024 zes deelonderzoeken uitgevoerd. Zo hebben we inwoners en ondernemers vragen gesteld over de dienstverlening en voorzieningen die zij belangrijk vinden. En ook zijn we met de medewerkers van de gemeente in gesprek gegaan over hoe zij denken over de gemeente en de gemeentelijke organisatie. 

We hebben veel documenten bestudeerd en gesproken met diverse experts. Samen met enkele raadsleden hebben we gemeenten bezocht die ervaringen hebben met de scenario’s. En ook zijn er uiteindelijk, onder begeleiding van Moventem, gesprekken gevoerd met vijf buurgemeenten en de Regio Stedendriehoek. Dit zijn namelijk de potentiële samenwerkingspartners. De uitkomsten van dit onderdeel van het onderzoek zijn ook verwerkt in het eindrapport. 

Al deze deelonderzoeken zijn in het voorjaar 2025 in een eindrapport aan de gemeenteraad voorgelegd. Op basis van dit eindrapport (en een voorstel van het college) heeft de gemeenteraad een weloverwogen beslissing genomen.

Op basis van uitgebreid en gedegen onderzoek heeft de gemeenteraad op 17 april 2025 gekozen voor het scenario dat uitgaat van herindeling van heel gemeente Brummen met één andere gemeente. Dit scenario biedt in de ogen van het college de beste garanties om ook op langere termijn ervoor te zorgen dat de dienstverlening en voorzieningen voor de inwoners en ondernemers tenminste op het huidige niveau blijven. Dit met behoud van de huidige kwaliteiten en identiteit van de gemeente.

De keuze om heel gemeente Brummen samen te voegen met één andere gemeente, is vooral gemaakt omdat inwoners hechten aan het behoud van de identiteit en het karakter van Brummen. Door met één gemeente samen te gaan, blijft de invloed van de inwoners op hun eigen leefomgeving het grootst. Als Brummen met meerdere gemeenten zou samengaan, zou die invloed kleiner worden. En dat geldt zeker ook als de gemeente wordt opgesplitst en verdeeld over meerdere andere gemeenten. 

Ook is ervoor gekozen om samen te gaan met een directe buur. Na gesprekken met vijf omliggende gemeenten viel de keuze op Rheden of Zutphen. 

Bronckhorst richt zich naar eigen zeggen vooral op de Achterhoek. Voorst heeft aangegeven nog niet toe te zijn aan samengaan met een andere gemeente. En bij samengaan met Apeldoorn zou Brummen verhoudingsgewijs veel invloed verliezen, ook op het gebied van identiteit en karakter.
 

De gemeente werkt in de praktijk al nauw samen met buurgemeenten. Zo is Apeldoorn een belangrijke partner bij de uitvoering van gemeentelijke taken op het gebied van arbeidsparticipatie en inkomen, werken we met Rheden samen binnen bijvoorbeeld Visit Veluwe en is met Voorst en Zutphen bijvoorbeeld nauwe samenwerking als het gaat om taken op het gebied van openbare orde en veiligheid. 
Uit het onderzoek en praktijkervaringen (gebaseerd op onder andere diverse werkbezoeken) blijkt dat ambtelijke samenwerkingen en zeker ook ambtelijke fusies vaak stroef verlopen. Ook leveren ze vaak niet het resultaat op wat ervan werd verwacht. Bijvoorbeeld omdat vaak verschillende besturen moeten worden bediend.
Hoewel deze vormen van samenwerking waardevol zijn, is de conclusie uit het onderzoeksrapport dat deze vormen van samenwerking uiteindelijk geen adequate oplossing bieden voor de specifieke opgaven waar de gemeente Brummen voor staat. Schaalvergroting en daarmee zorgen voor een meer robuuste gemeentelijke organisatie is noodzakelijk.

Uit het onderzoek is gebleken dat de Regio Stedendriehoek te weinig oplossing kan bieden voor de specifieke opgaven die de gemeente Brummen de komende jaren heeft. Bijvoorbeeld op het gebied van arbeidsmarkt, sociaal domein en digitalisering. 

In april 2024 is de gemeente Brummen gestart met het onderzoek naar de bestuurlijke toekomst. Fase 1 liep tot maart 2025. In deze fase is gekeken naar vijf scenario’s: van zelfstandig blijven tot samengaan met een andere gemeente. De centrale vraag: met welk scenario heeft Brummen de meeste kans om de dienstverlening en voorzieningen op peil te houden?
Ook inwoners hebben we actief bij dit onderzoek betrokken. We hebben hen via een vragenlijst gevraagd naar wat zij belangrijk vinden naar de toekomst toe. Dit als het gaat om dienstverlening en voorziengen. Er is bewust niet gevraagd naar een voorkeur van één van de scenario’s. Van inwoners kan en mag niet worden eerwacht dat ze op de hoogte zijn van praktijkervaringen met die uiteenlopende scenario’s. 

Met de vragenlijst is veel informatie opgehaald. De uitkomst hiervan heeft een belangrijke rol gespeeld in de uiteindelijke keus voor het scenario voor het herindelen van heel gemeente Brummen met één andere gemeente. Zo hebben inwoners aangegeven te hechten aan het behoud van het huidige karakter van de gemeente Brummen. De invloed daarop (bij verkiezingen) is groter bij het samengaan met een kleine(re) gemeente dan bij het samengaan met een grote(re) gemeente. Het gekozen scenario biedt daarmee ook de beste kans dat de kwaliteit en continuïteit van de dienstverlening en de voorzieningen in onze gemeente behouden blijft.

In april 2025 begon fase 2. Hier staat de vraag centraal: met welke gemeente kan Brummen het beste samengaan? Het college en de gemeenteraad zien Rheden of Zutphen als de meest logische partners. Omdat een fusie invloed heeft op inwoners, mogen zij hun mening geven. Dit gebeurt niet via een bindend referendum, maar via een brede raadpleging. Uiteindelijk nemen de gekozen raadsleden de beslissing. Uiteraard leggen de gemeenten Rheden en Zutphen ook een vergelijkbare vraag voor aan hun inwoners.  

Voor de zomer hebben Brummen, Rheden en Zutphen samen een plan gemaakt voor het vervolg van het onderzoek. In januari 2026 wil de gemeenteraad een principebesluit nemen over twee mogelijke opties:

• een gezamenlijke gemeente Rheden/Brummen
• een gezamenlijke gemeente Zutphen/Brummen 

In het onderzoek gaan we stapsgewijs en onderbouwd met feitelijke informatie in beeld brengen hoe zo'n nieuwe gemeente er uit komt te zien. Deze beide verhalen leggen we half november ook via een uitgebreide vragenlijst aan iedereen voor. Met een vertegenwoordiging vanuit het maatschappelijk middenveld gaan we in oktober deze beide verhalen afronden. Zo zorgen we voor een zorgvuldig proces. Voor meer details over dit proces kunt u hier het plan van aanpak lezen. 

In dit Plan van Aanpak (juli 2025) hebben Brummen, Rheden en Zutphen het vervolg van het onderzoek in een aantal heldere stappen uitgewerkt. In dit plan staat ook hoe inwoners, ondernemers en andere belangrijke partijen worden betrokken. Dit is ook verder uitgewerkt in een communicatie- en participatieplan. 

In de tweede helft van november worden twee verhaallijnen voorgelegd aan alle inwoners. Een over een mogelijk samengaan met Rheden en een over een mogelijk samengaan met Zutphen. Dit toekomstbeeld laat zien wat het vertrekpunt van een nieuwe gemeente is. Het is gebaseerd op feiten en geeft duidelijk aan welke kansen er zijn, maar ook welke punten extra aandacht vragen bij een mogelijke samenvoeging.

Inwoners, ondernemers, organisaties en verenigingen krijgen de kans om mee te denken via een vragenlijst. Je kunt aangeven wat jij belangrijk vindt en welke aandachtspunten je ziet. Deze inbreng wordt uiteraard meegenomen in het eindrapport en de uiteindelijke besluitvorming.

Belangrijk: dit is géén referendum. De gemeenteraad beslist uiteindelijk. De uitkomsten van de vragenlijst zijn een belangrijk signaal voor de raad, maar niet bindend.

Uit de resultaten van de enquête in fase 1 van het onderzoek (gehouden in oktober en november 2024) blijkt wat voor inwoners en ondernemers van onze gemeente belangrijk is. De uitkomsten zijn gebruikt bij de besluitvorming in het voorjaar van 2025 en vormen nu ook het startpunt voor fase 2 van dit onderzoek (najaar 2025). 

In het vervolgonderzoek gaat het niet alleen om het behouden van een goede dienstverlening en voorzieningen, maar ook om het behouden van de identiteit en het karakter van onze gemeente, zoals inwoners dat belangrijk vinden. Wij doen er alles aan om de belangen van Brummen en haar inwoners en ondernemers goed te beschermen en zoveel mogelijk te garanderen.

We krijgen ook de vraag waarom niet gekozen is om eerst een Omgevingsvisie vast stellen. Zo’n visie legt de contouren van de identiteit van de gemeente en haar kernen vast. De Omgevingsvisie is één van de zes nieuwe belangrijke instrumenten van de Omgevingswet, die sinds 1 januari 2024 geldt. Elke gemeente moet uiterlijk eind 2026 zo’n visie hebben, die aan alle eisen van de wet voldoet.

Gemeente Brummen is nu bezig met het maken van de nieuwe Omgevingsvisie, net als veel andere gemeenten. Het feit dat de nieuwe Omgevingsvisie er nog niet is, betekent niet dat Brummen geen idee heeft over hoe de leefomgeving moet ontwikkelen. Die ideeën staan verspreid in verschillende andere visies en beleidsdocumenten.

Het doel van de Omgevingsvisie is juist om alles samen te brengen in één duidelijk en samenhangend verhaal. Het maken van de nieuwe Omgevingsvisie is daarom vooral een veranderproces en daar werkt de gemeente actief aan. Het proces om te onderzoeken met welke gemeente Brummen in de toekomst het beste verder kan gaan, kan naast het werken aan een omgevingsvisie gewoon doorlopen. 

De gemeenteraad van Brummen bespreekt in januari 2026 een principebesluit om mogelijk samen te gaan met Zutphen of Rheden. Nog voor het kerstreces (half december 2025) wordt het onderzoeksrapport gepresenteerd. Dit wordt begeleid met een voorstel aan de raad van het college van B&W. 

Nadat de Brummense raad een voorkeur heeft uitgesproken voor verdere gesprekken met Rheden of Zutphen, vindt er ook besluitvorming plaats in deze gemeenten. Ook de gemeentebesturen van deze twee gemeenten bestuderen het onderzoeksrapport en hebben ook hun inwoners en ondernemers met een vragenlijst actief betrokken. Om uiteindelijk met twee gemeenten in 2026 weer nieuwe vervolgstappen te zetten, is vanzelfsprekend van beide gemeenten een postief besluit nodig. 

Het besluit van de gemeenteraad in januari 2026 is feitelijk een principebesluit om mogelijk samen te gaan met Rheden of Zutphen. Wat is de waarde van dit besluit? Ook tegen het licht van de komende gemeenteraadsverkiezingen op 18 maart 2026? 

Een principebesluit… 

• is nog geen definitief besluit.
• laat alleen zien dat Brummen serieus wil onderzoeken of een fusie goed is.
• kan nog worden veranderd of ingetrokken. Pas als het definitieve herindelingsadvies is vastgesteld en bij het Rijk is ingediend, is het definitief.

De gemeenteraad die na de verkiezingen in maart 2026 aantreedt, kan dus het principebesluit opnieuw bekijken, bijvoorbeeld door nieuwe inzichten uit vervolgonderzoek, een andere politieke samenstelling of veranderde omstandigheden. De raad is niet gebonden aan het principebesluit zolang er nog geen definitief herindelingsadvies is gestuurd naar provincie en Ministerie. Het is de nieuwe raad die kan besluiten het herindelingsontwerp vast te stellen en een stap richting herindeling te zetten.
De nieuwe gemeenteraad (na maart 2026) beslist dus of het proces doorgaat. Ook bepaalt die raad of er een eerste herindelingsontwerp komt: een plan voor de fusie waar inwoners hun mening over mogen geven. Kortom: er is nog niets definitief besloten. Inwoners en de nieuwe raad krijgen nog invloed op de plannen.

Wanneer Brummen en Rheden of Zutphen in het voorjaar 2026 besluiten om een eventuele herindeling verder diepgaander te ondezoeken, dan komt ook de Wet algemene regels herindeling (Arhi) in beeld. Dit is een Nederlandse wet die de procedure en de gevolgen van het opheffen, instellen en wijzigen van gemeenten regelt. De wet beschrijft hoe gemeentegrenzen kunnen worden aangepast (grenscorrectie) en hoe grotere gemeentelijke herindelingen plaatsvinden, inclusief de financiële aspecten en de overgang van rechten en plichten naar de nieuwe gemeenten.

Wanneer de beide gemeenten dit onderzoek zorgvuldig en voortvarend doorlopen, dan kan er op z'n vroegst op 1 januari 2029 sprake zijn van de start van een mogelijke nieuwe gemeente. Als er vertraging optreedt, kan dat 1 januari 2030 worden. Een nieuwe gemeente start overigens wettelijk altijd op 1 januari.

Heeft u nog vragen over dit onderwerp? Dan kunt u veel informatie en achtergrondinformatie vinden op deze speciale webpagina www.brummen.nl/toekomst. Heeft u na bestudering van deze informatie nog vragen? Stel ze dan aan onze projectleider André van Nijkerken.